Pandemiczny stres – o skutkach pandemii dla zdrowia psychicznego.

Słowo pandemia jest odmieniane przez wszystkie przypadki codziennie od prawie roku. Niewątpliwie jako sytuacja ekstremalna w życiu jednostki i społeczeństwa, ba świata – stan pandemii – zmienił życie w wielu sferach, w wymiarze osobistym, rodzinnym, społecznym, zdrowotnym i zawodowym.
Pandemia jak stresor

Będąc psychologiem przyglądam się pandemii  jako sytuacji stresogennej. Obserwacja jej skutków skłania mnie ku oczywistemu wnioskowi, iż jest ona obciążająca jako stresor – gdyż ma charakter długotrwały i w związku z tym znacząco wpływa na kondycję psychiczną człowieka. Rozkładając pandemię jako stresor na czynniki pierwsze, można wyodrębnić następujące zauważalne skutki w obszarze zdrowia psychicznego. Jak wpływa na nas pandemiczny stres?

Strach przed zarażeniem, powikłaniami, śmiercią dotyczy to nie tylko nas samych, ale jest to również niepokój o bliskich. U niektórych (zwłaszcza seniorów) przeradza się w obsesyjny lęk, któremu może towarzyszyć depresja, skutkuje to samoizolacją i odcięciem wszelkich kontaktów społecznych.
Frustracja (połączona z lękiem) spowodowana nadmiarem informacji i dezinformacji podawanych przez media ( dotyczącą koronawirusa, szczepionek oraz leków).

Skutki pandemii i lockdownu

Oczywiście to tylko wierzchołek pandemicznej góry lodowej. Biorąc pod uwagę fakt, iż z pandemią związany jest wielomiesięczny lockdown – zwany u nas narodową kwarantanną, można dostrzec kolejne groźne dla zdrowia skutki.

Niewątpliwie warto przeanalizować stres przejawiający się głównie lękiem przed groźbą bankructwa, utratą pracy – a tym samym utratą poczucia bezpieczeństwa finansowego gwarantującego realizację podstawowych potrzeb. Poza lękiem, mogą pojawić się objawy depresyjne – wymagające już interwencji psychoterapeutycznej.

Należy podkreślić, iż lockdown mający nas chronić przed wirusem, oznacza niestety wzrost przemocy domowej, co gorsza osoby jej doświadczające (w tym często dzieci) są pozbawione realnej pomocy, możliwości odseparowania się od sprawcy chociaż na kilka godzin w ciągu dnia.

Zaburzenia lękowe i depresyjne

Kolejny skutek pandemii to oczywiście zaostrzenie wcześniej zdiagnozowanych problemów psychicznych, ale również z powodów podanych wyżej ryzyko pojawienia się zaburzeń afektywnych u osób wcześniej nie mających tego rodzaju problemów zdrowotnych. Wiąże się to ze wzrostem zażywanych leków przeciwlękowych i przeciwdepresyjnych. Według prof. dr hab. Jerzego Samochowca (Prezesa Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego) w porównaniu z 2019 rokiem można zauważyć prawie dwukrotny wzrost spożywania leków tej kategorii.

Pandemia a wzrost uzależnień

Należy też zaznaczyć, iż pogorszenie kondycji psychicznej u części osób skutkuje większą ilością spożywanego alkoholu i środków psychoaktywnych. W tym miejscu chcę również zwrócić uwagę na problem pacjentów ze zdiagnozowanym uzależnieniem krzyżowym (czyli uzależnieniem od więcej niż jednej substancji) oraz osób z zaburzeniami mieszanymi (gdy przykładowo zaburzenie depresyjne jest powiązane z uzależnieniem od substancji psychoaktywnych). W przypadku tej grupy osób izolacja, jak również pogorszenie sytuacji finansowej wskutek problemów z pracą mogą mieć destrukcyjne skutki zdrowotne.

Skutki lockdownu dla zdrowia dzieci i młodzieży

Coraz więcej pisze się i mówi o skutkach pandemii, lockdownu dla dzieci i młodzieży. Nauka zdalna oraz przeniesienie aktywności właściwie wyłącznie do Internetu to nie tylko ryzyko uzależnienia behawioralnego od komputera, internetu. Oznacza to również narażenie młodych ludzi na cyberprzemoc, szkodliwe treści m.in. o charakterze pornograficznym. W wymiarze zdrowotnym dzieci i nastolatki podobnie jak dorośli cierpią z powodu zaburzeń afektywnych (depresyjno-lękowych). Zapewne do czynników, które pogarszają kondycję psychiczną młodzieży oprócz braku kontaktów towarzyskich z rówieśnikami, należy również osłabienie kondycji fizycznej (brak zajęć sportowych).

Pandemia a PTSD

Czy pandemia i związany z nią lockdown może skutkować stresem pourazowym? Niestety, tak. Nie tylko dlatego, że z naukowego punktu widzenia aktualna sytuacja spełnia kryteria stresu pourazowego, ale przede wszystkim z tego względu, iż już w USA od początku pandemii zaobserwowano, że ok. 40% Amerykanów zgłaszało zaburzenia depresyjne, zwiększone zażywanie substancji psychoaktywnych, a ok. 11% z tej grupy miało nawet myśli samobójcze. Tego rodzaju objawy mogą być przejawem stresu pourazowego, który wymaga specjalistycznego i długotrwałego leczenia.

Jak poradzić sobie ze stresem?

Nie sposób uciec przed pandemią, która ogarnęła niemal cały świat, nie oznacza to, iż jesteśmy z góry skazani na cierpienie spowodowane tym stanem. Wbrew pozorom w naszych rękach a właściwie umysłach tkwi rozwiązanie – jakim jest obniżenie poziomu stresu i poprawa kondycji psychofizycznej. O tym jak zadbać o zdrowie psychiczne w okresie pandemii, by zapobiec pogorszeniu kondycji opowiadam w załączonym filmie psychoedukacyjnym.

Oczywiście, należy zaznaczyć, że jeśli wskutek stresu doszło do dużego dyskomfortu psychicznego (m.in. obniżenie nastroju, wysoki poziom lęku, bezsenność)  należy rozważyć konsultacje u specjalisty – psychologa, psychoterapeuty, psychiatry.

W szczególności jest to ważne jeśli zauważamy symptomy charakterystyczne dla depresji:

• obniżenie nastroju,
• brak energii,
• brak odczuwania radości,
• niska samoocena,
• poczucie winy,
• problemy z podejmowaniem decyzji i koncentracją,
• lęk,
• problemy ze snem,
• bezsenność,
• myśli samobójcze.

Analogicznie, jeżeli zauważymy, że sposobem na odreagowanie stresu stały się środki psychoaktywne (alkohol, narkotyki, leki) konieczna jest konsultacja u psychoterapeuty uzależnień, który stwierdzi – czy używanie tych środków nie prowadzi do uzależnienia.

Wartość nadziei

Mówiąc o pandemii, jej skutkach i możliwościach radzenia sobie ze stresem, nie zapominajmy o najważniejszym – jest nadzieja na powrót do normalności – wiążemy ją ze szczepionkami, a także lekami – nad którymi trwają prace. Powrót do normalności, nie będzie oznaczał, iż natychmiast zostaną wyeliminowane skutki pandemii dla zdrowia psychicznego, ale na pewno będzie łatwiej o nie zadbać.

Bibliografia:

1.Źródło: Puls Medycyny „Prof. Samochowiec: W porównaniu z poprzednim rokiem w 2020 r. widać niemal dwukrotny wzrost przyjmowania leków przeciwdepresyjnych” , 04.02.2021