Paranoja, zaburzenia urojeniowe i schizofrenia

Wprowadzenie

Jak rozumieć słowo paranoja – co się pod nim kryje? Czym różni się zaburzenie klasyfikowane jako zaburzenia urojeniowe od zaburzenia określanego mianem – schizofrenia paranoidalna? Jak diagnozuje się powyższe zaburzenia? Jakie są możliwości leczenia? Odpowiedzi na te pytania znajdziecie w poniższym artykule.

Czym jest paranoja

Jakże często używane jest to słowo w potocznym języku – a oznacza coś absurdalnego, niedorzecznego. Paranoja wywodzi się z greki: para (czyli obok, poza) oraz noos (umysł) – czyli dosłownie „poza umysłem”, a zatem niezgodnie z umysłem. Kojarzy się z emocjami ze spektrum lęku – obawą, przerażeniem przed prześladowaniem lub innym zagrożeniem. Należy jednak podkreślić, że paranoja tym różni się od lęku, iż osoba panicznie obawia się czegoś, co nie jest ani trochę zagrażające.

Uporczywe zaburzenia urojeniowe

Dawniej mianem paranoi określano zaburzenia urojeniowe, zaliczane do grupy zaburzeń psychicznych. Natomiast obecnie – według klasyfikacji ICD-10 – nazywane są one uporczywymi zaburzeniami urojeniowymi. Tym, co dla nich charakterystyczne, jest występowanie usystematyzowanych, spójnych urojeń (pojedynczego urojenia lub całego ich systemu). Przy czym nie towarzyszą im zaburzenia struktury osobowości i intelektu.

Czym są urojenia? To innymi słowy zaburzenia myślenia, przekonanie o istnieniu rzeczy, osób, zjawisk, wydarzeń, które nie istnieją. W zaburzeniach urojeniowych zachowanie i funkcjonowanie społeczne osoby mogą nie odbiegać od normy. Postępująca dezintegracja funkcjonowania w codziennym życiu następuje dopiero w rozwijającym się procesie chorobowym lub okresie jego nasilenia. Zaburzenia urojeniowe tym różnią się od schizofrenii, iż nie towarzyszą im omamy słuchowe (fałszywe doznania zmysłowe). Do uporczywych zaburzeń urojeniowych zaliczamy urojenia prześladowcze, ksobne, wielkościowe, hipochondryczne, zazdrości, erotyczne czy pieniactwa. U pacjenta cierpiącego na zaburzenia urojeniowe występuje zwykle jedno z nich.

Jakie są przyczyny

Zgodnie z aktualnym stanem wiedzy medycznej nieznane są czynniki, które miałyby decydujący wpływ na rozwój zaburzeń urojeniowych. Istnieje hipoteza, iż znaczącym czynnikiem może być podwyższony poziom stresu. Jednak wymaga ona badań. Warto zaznaczyć, iż wyodrębnia się zaburzenia urojeniowe spowodowane nadużywaniem alkoholu i innych substancji psychoaktywnych lub toksycznych, stanem somatycznym, czy też organiczne zaburzenia urojeniowe (które są odrębnymi jednostkami chorobowymi).

Schizofrenia – czym jest?

Schizofrenia jest jednym z najlepiej zbadanych zaburzeń psychicznych, mimo to budzi ona niesłabnące zainteresowanie i kontrowersje wśród badaczy i klinicystów. Rozróżnia się dwa odrębne podejścia do schizofrenii. W pierwszym z nich schizofrenia traktowana jest jako odrębna jednostka chorobowa. Natomiast w drugim schizofrenia jest definiowana jako spektrum zaburzeń schizofrenicznych podobnie się przejawiających na płaszczyźnie psychicznej i społecznej.

Warto zauważyć, że ze schizofrenią wiąże się pewien mit, iż jest to zaburzenie, które występuje wśród osób wybitnie utalentowanych, nadzwyczaj inteligentnych. Natomiast zaburzenia ze spektrum schizofrenii pojawiają się w całej populacji osób niezależnie od poziomu wykształcenia, inteligencji czy też zdolności twórczych. Ryzyko zachorowania na schizofrenię wynosi ok. 1%. Mówiąc o schizofrenii należy zwrócić uwagę na występowanie objawów pozytywnych – halucynacje, urojenia. Występują one w ostrej fazie schizofrenii i zanikają w wyniku leczenia neuroleptykami (lekami przeciwpsychotycznymi). Z kolei w drugiej fazie schizofrenii pojawiają się tzw. objawy negatywne, płytki afekt, uboga ekspresja mimiczna, apatia, zaburzenia myślenia, ubóstwo mowy lub mutyzm.

Schizofrenia – pod tą nazwą kryje się heterogeniczna grupa zaburzeń. Rozróżnia się następujące postaci schizofrenii:

1. prosta
2. paranoidalna
3. hebefreniczna
4. katatoniczna
5. niezróżnicowana
6. rezydualna
7. depresja poschizofreniczna.

Schizofrenia paranoidalna

Schizofrenia paranoidalna to najczęściej spotykana odmiana schizofrenii. W jej obrazie klinicznym pojawiają się następujące objawy (symptomy pozytywne) – urojenia paranoidalne, halucynacje słuchowe i zaburzenia postrzegania. Najczęściej występujące urojenia to urojenia prześladowcze, odnoszące, wielkościowe i zazdrości. Pacjenci słyszą głosy, które wydają im polecenia albo im grożą. Pojawiać się też mogą omamy bezsłowne – szumy, trzaski, śmiechy. Często powyższym urojeniom towarzyszą: drażliwość, lękliwość, podejrzliwość i wybuchy gniewu. Zazwyczaj afekt jest mniej spłycony niż w innych odmianach schizofrenii. Ta postać schizofrenii może występować epizodycznie, z częściową lub pełną remisją.

Schizofrenia – leczenie i rehabilitacja

Zaburzenia psychotyczne takie jak schizofrenia leczy się przede wszystkim farmakologicznie. Leki przeciwpsychotyczne (inaczej neuroleptyki) stosuje się we wszystkich fazach choroby – jednak działają najskuteczniej wobec tzw. objawów pozytywnych (urojeń, omamów, zaburzeń myślenia). Rozróżniamy leki przeciwpsychotyczne typowe – klasyczne (w Polsce najbardziej popularny jest Haloperidol) oraz atypowe (przykładowo Olanzapina). Leczenie neuroleptykami wymaga nawiązania relacji terapeutycznej z lekarzem psychiatrą, która sprzyja procesowi zdrowienia. Warto podkreślić, że leczenie farmakologiczne przynosi lepsze rezultaty jeżeli jest wsparte psychoterapią. Oczywiście o większym lub mniejszym znaczeniu oddziaływania psychoterapeutycznego decyduje obraz kliniczny schizofrenii, nasilenie objawów pozytywnych i negatywnych, liczba nawrotów, nasilenie deficytów poznawczych i emocjonalnych.

W wielu badaniach stwierdza się, iż najbardziej zadowalające efekty daje terapia poznawczo-behawioralna. W ramach indywidualnych sesji, terapeuta przepracowuje z pacjentem urojenia jako tzw. fałszywe/błędne przekonania. Oprócz terapii indywidualnej stosuje się tzw. treningi umiejętności społecznych (z wykorzystaniem m.in. psychoedukacji, psychodramy czy warunkowania instrumentalnego).

Podsumowanie

Paranoja, zaburzenia urojeniowe i schizofrenia to tylko niektóre z zaburzeń psychicznych wzbudzających kontrowersje i zarazem zainteresowanie badaczy, psychiatrów i klinicystów. Niewątpliwie to schizofrenia jest jednym z najlepiej opisanych zaburzeń należących do grupy psychoz, które cechują się nie tylko zaburzeniami myślenia, ale także zaburzeniami spostrzegania. Spośród wielu postaci schizofrenii to właśnie schizofrenia paranoidalna jest najczęściej spotykana w populacji. Wymaga ona leczenia farmakologicznego i terapeutycznego (wsparcie w postaci psychoterapii indywidualnej, grupowej, jak również rodzinnej może zapobiegać nawrotom).

Jeżeli zainteresował Cię temat zaburzeń psychicznych, koniecznie przeczytaj poprzedni artykuł o osobowości borderline https://krainaswiadomosci.pl/osobowosc-borderline-charakterystyka/